…
Ujeeddo: Ogaysiis Rasmi ah oo ku saabsan Tallaabo Sharci iyo Baarlamaan oo laga qaadayo Musuqmaasuq Heer Sare ah oo ka socda Wasaaradda Maaliyadda iyo Qandaraasyo Sharci Daro ah oo dhacay inta lagu guda jiray Xukuumaddaada
Mudane Madaxweyne,
Anigoo ah Xildhibaan ka tirsan Golaha Shacabka ee Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya, waxaan markale kuu soo qorayaa warqaddan iyadoo la xiriirta arrin aad u culus – si gaar ah, waxaad si buuxda u ogtahay Qoraalka Madaxtooyada ee uu soo saaray Madaxweynihii hore ee Mareykanka Donald J. Trump, kaasoo lagu shaaciyey Xayiraadda Socdaalka ee Soomaaliya, laguna cadeeyey in “Soomaaliya aysan lahayn awood dhexe oo karti iyo iskaashi leh oo bixisa baasaboorrada iyo dukumiintiyada muwaadiniinta, isla markaana aysan jirin nidaamyo sax ah oo lagu baaro dadka. Soomaaliya waxa ay si cad uga duwan tahay waddamada kale heerka uu gaarsiisan yahay kala-daadsanaanta dowladnimo, taasoo si weyn u wiiqaysa awoodaha qaranka.” Qoraalkan waxaa laga soo saaray kaddib marka la eego warbixino dhab ah oo laga helay gudaha Soomaaliya intii aad haysay hoggaanka dalka.
Qiimeyntaas, oo hadda si buuxda u caddaysay eedeymaha musuqmaasuq ee kasocda xukuumaddaada, gaar ahaan qandaraaska lala galay shirkadda MGS Soft Inc. taariikhdu markay ahayd 10 Janaayo 2024, ayaa sii wiiqay sumcaddii iyo kalsoonidii caalamka ku qabay hay’adaha dowladeed ee Soomaaliya. Qandaraaskan waxa uu ogolaanayey in 30% dakhliga cashuurta kirada ah lagu wareejiyo shirkaddaas, iyadoo lagu doodayo khibradooda, hase yeeshee qandaraaskan ayaa loo bixiyey si hal il ah (single source) iyadoo aan tartan furan la qaban. Nidaam musuqmaasuq oo baahsan ayaa laga dhex arkay – gaar ahaan markii qandaraaskii la laalay si sharci darro ah, taasoo keentay in dalal sida UK, Midowga Yurub, Canada iyo kuwa kale ay qaadaan tallaabooyin sii dhibaateyn kara Soomaaliya iyo muwaadiniinteeda.
Mudane Madaxweyne, waxaan si qoto dheer u dersay warqadda Wasiirka Maaliyadda (Tixraac: MOF/OM/0045/2025, taariikh: 31 Janaayo 2024) oo uu u diray Hantidhawrka Guud ee Qaranka, taasoo ku jawaabeysay warqaddii Hantidhawrka (Tixraac: XHG/HG/059/2024, taariikh: 28 Janaayo 2024) ee ku saabsan qandaraaska MGS Soft Inc. Hantidhawrka waxa uu si cad u faray Wasiirka Maaliyadda in uu u hogaansamo Xeerka Qandaraasyada Qaranka (Qodobka 22), Xeerka Maareynta Maaliyadda (Qodobbada 14(2&3) iyo 84), iyo Qodobka 32 oo dhigaya in dhammaan lacagaha laga bixiyo khasnadda, ay ku socdaan shirkado sharciyeysan. Qodobbadan waxaa kale oo xoojinaya Xeerarka Miisaaniyadda iyo La-socodka (Qodobbada 22, 17, 14).
Inkastoo Wasiirka Maaliyadda uu isku dayay inuu ku doodo sababaha sharci darro ah, warqaddiisu waxay si cad u muujisay inuu si toos ah ugu lug lahaa jebinta sharciga, u adeegsigii xafiiskiisa si gaar ah, iyo musuqmaasuq sare oo wiiqaya haybadda sharciga iyo kalsoonida shacabka. Qandaraaska waxaa lagu siiyey MGS Soft Inc. iyadoo aan la qaban wax tartan ah, lana shaacin si dadweynuhu u arkaan, mana jirin qiimayn furan ama talo dadweyne. Shuruudda keliya ee lagu siiyey qandaraaskan waxay ahayd in 10% laga celiyo qeybta 30% ee shirkaddu heshay, taasoo si toos ah ugu dhacday jeebabka Wasiirka Maaliyadda iyo saaxiibadiis. Tani waxay si cad u jebinaysaa Qodobbada 108 iyo 115 ee Xeerka Qandaraasyada Dadweynaha (Xeer Lr. 25 ee 2015), waxaana ay tahay ku takrifal awoodeed oo culus.
Markii MGS Soft Inc. ay diiday codsi dheeraad ah oo uu Wasiirka Maaliyadda waydiistay kuna adkaysatay inay bixiso 10% lacagaha, qandaraaskii ayaa si sharci darro ah loo laalay loona wareejiyey shirkad cusub oo la yiraahdo Waayeel Consulting Co., oo la diiwaan geliyey 18 May 2023 (Reg. No. 14584675208), shirkaddan waxaa iska leh Saed Abdillahi Saed – walaalka la taliyaha sare ee Wasiirka Maaliyadda (Abdirahman Abdillahi Saed) iyo walaalka Cameraman-ka Ra’iisul Wasaare ku-xigeenka (Mohamed Abdillahi Saed). Tani waxay si toos ah u jebinaysaa Qodobbada 249, 250, iyo 253 ee Xeerka Ciqaabta Soomaaliyeed – oo dhigaya dembiyada la xiriira laaluush, isdaba marin iyo is-reereysiga. Waxaa xusid mudan in Saed Abdillahi uu ka qeybgalay shirkii gu’ga ee Bangiga Adduunka iyo IMF ee 2024 ee ka dhacay Washington DC isagoo matalaya Soomaaliya – arrin muujinaysa in matalaaddii dowladda loo adeegsanayo in lagu daboolo musuqmaasuq.
Waayeel Consulting Co. waxay si bareer ah u leexisay dakhliga cashuurta kirada laga qaado dadka gobolka Banaadir, iyadoo 30% cashuurtaas bil kasta loogu qeybiyey:
o Ra’iisul Wasaare ku-xigeenka
o Wasiirka Maaliyadda
o Wasiir ku-xigeenka Maaliyadda
o Agaasimaha Guud
o Agaasimaha Dakhliga Gudaha
o Ku-xigeenka Guddoomiyaha Bangiga Horumarinta Soomaaliyeed (wiilka aad sodog u tahay)
o Gabadhadaada
o Milkiilaha shirkadda Waayeel Consulting Co.
Tani waxay si cad u jebinaysaa Qodobbada 434, 435, iyo 436 ee Xeerka Ciqaabta Soomaaliyeed iyo Xeerka La-dagaallanka Musuqmaasuqa iyo Xadgudubka Xafiisyada Dadweynaha (Xeer Lr. 6 ee 2019), gaar ahaan Qodobka 5 (Ku Takrifalka Xafiiska) iyo Qodobka 10 (Hantida Aan Sharciga Lahayn).
Wasiirka Maaliyadda iyo Agaasimaha Guud ee Dakhliga Gudaha ayaa amar ku siiyey MGS Soft Inc. inay lacagaha cashuurta ku shubto xisaab ku taalla Salaam Bank halkii ay kaga shubi lahaayeen Xisaabta Kaliya ee Dowladda (TSA) ee Bangiga Dhexe, si ay u haystaan gacan buuxda oo ay ugu maamulaan lacagaha si gaar ah, iyadoo ay ka qaybqaateen Guddoomiyaha iyo Agaasimaha Fulinta ee Bangiga Dhexe. Tani waxay si toos ah u jebinaysaa Qodobka 11 ee Xeerka Maareynta Maaliyadda (Xeer Lr. 17 ee 2019). Ma jirin isbarbardhig la sameeyay TSA.
Sawirro la helay ayaa muujinaya in Agaasimaha Dakhliga Gudaha uu helay lacag dhan $65,000 bishii laga bilaabo Febraayo 2024 illaa Maarso 2025 (wadarta guud: $667,000), isagoo u wakiil ah Wasiirka Maaliyadda iyo saaxiibadiisa. Mid ka mid ah sawirradaasi wuxuu muujinayaa Agaasimaha oo lacagta gacanta ku haya isagoo matalaya kuwo kale.
Sida ugu daran, bishii May 2025, ciidamada Uganda waxay garoonka Entebbe ku qabteen Abdillahi Muse Rage, la-taliyaha Agaasimaha Dakhliga Gudaha, isagoo wato $336,000 lacag caddaan ah oo aan la shaacin. Wuxuu watay baasaboorka diblomaasiyadeed wuxuuna la xiriiray qandaraas uu Bangiga Adduunka la saxiixday 14/5/2024 (Contract No. 1782715, Project No. P177298, $49,200). Tani waxay caddayn u tahay in lacagihii cashuuraha la dhacay lagu dhaqay loona dhoofiyey dalal daris ah, iyadoo adigu Madaxweyne ku amraysay shaqaalaha dawladda ee mushaharkoodu hooseeyo inay 5% u guraan Ciidanka Qaranka.
Xogtu waxay muujinaysaa in in ka badan 50% dakhliga cashuuraha kirada ee Gobolka Banaadir la dhacayo iyadoo gobolka uu weli ka liito adeegyada aasaasiga ah sida biyaha, wadooyinka, waxbarashada, caafimaadka, garsoorka iyo ammaanka — taasoo si toos ah u jebinaysa Qodobbada 12 iyo 22 ee Dastuurka KMG ah (Sinaanta Khayraadka & Xuquuqda Dhaqaale/Bulsho).
Waxaan hayaa warbixino iyo caddeymo (lifaaqan) oo ay bixiyeen geesiyaal gudaha u ah xafiisyada kala duwan ee Wasaaradda Maaliyadda, Dakhliga Gudaha, Miisaaniyadda, Hantidhawrka Guud, Bangiga Dhexe iyo Golaha Dhaqaalaha Qaranka. Waxaa ka mid ah:
o Email ka yimid Waayeel Consulting Co. oo dalbanaya lacagta 30% bishii.
o Sawir muujinaya lacag $65,000 ah oo la siiyey Agaasimaha Dakhliga Gudaha.
o Diiwaanada Salaam Bank ee la dhigay dakhliga Cashuurta Kirada oo khilaafsan kuwa TSA.
o Ka-qeybgalka Saed Mohamed Saed ee shirka IMF/Bangiga Adduunka ee Washington DC, 2025.
Musuqmaasuqa lagu hayo dakhliga gudaha ee uu hormuudka ka yahay Wasiirka Maaliyadda iyo shabakad hooseysa waa jebin toos ah oo ka dhan ah shuruudaha Barnaamijka Deynta Cafinta (HIPC) ee ay horkacayaan IMF iyo Bangiga Adduunka. Madaxweyne, falalkan halis ah waxay khatar gelinayaan:
o Bixinta deeqaha IMF ee barnaamijka Extended Credit Facility (ECF)
o Taageerada Miisaaniyadda ee Bangiga Adduunka
o Kalsoonida deeq bixiyeyaasha (EU, UK, USA, Norway, iwm)
o Xasilloonida dhaqaale iyo sumcadda isbedelka maamulka maaliyadeed
Musuqmaasuqan wuxuu dhaawacayaa sumcadda Soomaaliya ee hay’adaha caalamiga ah – si gaar ah marka uu mar kale dib u eegayo Madaxweynihii hore Trump iyo xulafadiisa.
Iyadoo la raacayo Qodobbada 69 iyo 71 ee Dastuurka KMG ah, waxaan bilaabi doonaa, aniga iyo xubnaha Guddiga Kormeerka Golaha Shacabka:
o Baaritaan sharciyeed oo Baarlamaan sameeyo
o Dacwad ciqaabeed oo loo gudbinayo Xafiiska Xeer Ilaaliyaha Guud
o Mooshinno lagu joojinayo shaqada dhammaan mas’uuliyiinta lagu eedeeyey
o La shaqeyn caalami ah oo lagu soo celinayo hantida la dhacay
Tani maaha muran siyaasadeed. Waa dagaal sharci ah oo lagula jiro nidaam musuqmaasuq ah oo salka ku haya maamulka maaliyadeed ee qaranka. Adigu sharciga kama sarreyso. Dadka Soomaaliyeed waxay rabaan caddaalad iyo daahfurnaan – ma ahan marin habaabin.
Warqaddani waa ogaysiis rasmi ah iyo digniin sharci ah. Haddii aan si buuxda loo shaacin xogo lagu qanco, laguna soo celin hantida la dhacay – adiga iyo kuwii kula shaqeeyey waxaad wajahaysaan dacwad ciqaabeed, xayiraad hantiyeed, iyo tallaabo sharciyeed oo caalami ah.
Taariikhda ma cafin doonto. Laakiin sharciga wuu qaban doonaa.
Si xushmad leh,
Dr. Abdillahi Hashi Abib – BA, MA, MASc, Ph.D
Member of Foreign Affairs Committee
Federal Republic of Somalia the House of People
Mogadishu, Somalia
MP- HOP #201 Awdal Region and Gebileh District
Leader of the Accountability and Transparency Caucus of the House of People
E: abdillahi.abib@parliament.gov.so / dheemaal@yahoo.com
W: + 1-571-436-7586 M: + 252-6108-22469
