Bini’aadamku waxay ku qalabaysan yihiin qanjirro badan oo muhiim ah oo jirka ah, oo uu ku jiro beerka. Shaqooyinka badan waxaa maamula beerka, oo ay ku jiraan dheefshiidka, kaydinta tamarta, nidaaminta hoormoonka, iyo sii deynta kiimikooyinka iyo nafaqooyinka jirka. Si kastaba ha ahaatee, cudurrada beerka ayaa carqaladeyn kara habka dabiiciga ah ee saameeya tayada nolosha qofka.
Noocyada cudurada beerka
Cudurada beerka ee soo socda ayaa si guud loo kala saari karaa:
- Cudurada uu keeno fayras: Cagaarshowga A, B, C & E
- Caabuqyada kale: Beerka oo ka baxa, qaaxada beerka
- Cudurka beerka dufanka leh iyo cirrhosis waa cuduro uu keeno khamrigu
- Kansarka beerka: Kansarka hepatocellular carcinoma iyo cholangiocarcinoma.
- Cudurada dheef-shiid kiimikaadka: cagaarshow iyo cagaarshow dhallaanka
- Cudurka beerka ee uu qofku dhaxlo: hemochromatosis.
Astaamaha iyo calaamadaha
Waa wax caadi ah in cudurada beerka aysan muujin wax calaamado ah bilowga. Si kastaba ha ahaatee waxaa jira calaamado dhowr ah oo muuqda oo si fudud loo dareemi karo ee cudurrada beerka:
- Barar iyo calool xanuun.
- Sclera (Indhaha oo jaale noqda).
- Daal
- Cunto xumo
- Cuncun maqaarka ah.
- Kaadida iyo saxarada oo midabkoogu is badalo.
- Miisaanka oo luma
Ogaanshaha cudurrada Beerka
La tasho dhakhtar haddii aad isku aragto calaamado cudur beerka ah. Dhaqtarku wuxuu kugula talin doonaa inaad marto baaritaanno xiriir ah si loo qiimeeyo shaqada beerkaaga.
Tijaabooyinka shaqada beerka:
Tijaabada shaqada beerka waxa lagu sameeyaa nooc dhiig ah oo la shaqeeya enzymeska beerka, borotiinada, iwm si loo qiimeeyo sida beerku u shaqeeyo.
Tijaabooyinka shaqada beerka ee caadiga ah waxaa ka mid ah:
Tijaabada Alanine Transaminase (ALT):
Borotiinnada waxaa jebiya enzyme beerka ALT. Xaaladaha marka calool xanuun, daal badan, cagaarshow, kaadi madow ama saxaro midab khafiif ah la arko, ALT ayaa la dalban doonaa. Dhiiga bukaanka waxaa qaada dhakhtaro takhakhus u leh, waxaana loo diraa sheybaar si loo baaro. Natiijada caadiga ah ee ALT waxay u dhaxaysaa 7 ilaa 55 unug litirkiiba. Heerarka ALT waxay noqon karaan kuwo sare sababtoo ah:
- Buro ama fiix ka soo baxday beerka
- Cabida khamri farabadan.
- Dhimashada unugyada beerka
- Mononucleosis (Xanuun ama caabuq ku dhaca qanjidhada hunguriga)
Cirrhosis (Caabuq ku dhaca xuubka beerka oo u gudba unugyada beerka qalajiyana ama dila)
Tijaabada Aspartate aminotransferase (AST):
AST sidoo kale waa enzyme beerka waxaana sidoo kale loo yaqaan serum glutamic-oxaloacetic transaminase (SGOT). Baaritaanka ayaa lagula talinayaa haddii aad leedahay calaamadaha cudurka beerka. Heerarka sare ee AST waxay muujinayaan in beerka uu shaqaynayo.
Jinsiga
Xadka caadiga ah
Labka – 10 ilaa 40 unug/L
Dumarka – 9 ilaa 32 unug/L
Baaritaanka fosfatase alkaline (ALP):
Beerka, xuubka xameetida, iyo lafaha waxaa ku jira enzyme ALP. Heerarka ALP waa inay ahaadaan inta u dhaxaysa 44 iyo 147 IU/L. Xaaladaha qaarkood, heerarka ALP way ka sarreeyaan kuwa caadiga ah sababtoo ah dhaawaca beerka, xannibaadda xiniinyaha, ama cudurrada lafaha sida cudurka Paget ama rickets. Waxaa suurtogal ah in heerarka ALP ay hoos u dhacaan sababtoo ah yaraanta borotiinka, nafaqo-xumada, ama hypophosphatemia (waa marka ay macdanta phosphate ku yartahaydhiiga).
Baaritaanka Bilirubin:
Beerku wuxuu soo saaraa bilirubin, midab huruud ah marka unugyada dhiigga cas la jebiyo. Tijaabooyinka Bilirubin waxaa loo isticmaalaa si loo go’aamiyo inta bilirubin ku jirta dhiigga. Heerarka Bilirubin ee jidhku waxay sababaan huruudda maqaarka iyo Sclera. Isticmaalka natiijooyinka shaybaarka waxaa lagu siinayaa qiimaha bilirubin isku xiran iyo kuwa aan isku xirneyn, iyo sidoo kale wadarta bilirubin. Wadarta guud ee heerka bilirubin ee dadka waaweyn waa 0.2 – 1.2 milligaraam halkii decilitre (mg/dl). Heerka bilirubin-ku-xidhan waa inuu ka yaraado 0.3 mg/dl. Heerka bilirubin-ka dhiigga waa la kordhin karaa sababtoo ah cagaarshow fayraska, cirrhosis, cudurka beerka ee cabida khamriga, dhiig-yarida, falcelinta dhiig-shubidda, ama Gilbert syndrome (waa calaamad falcelin ah oo uu keeno beerku, midabka maqaarka iyo indhana laga arko).
Albumin iyo guud ahaan baaritaanka borotiinka:
Barootiinnada beerku sameeyo waxaa ka mid ah albumin iyo globulin. Dhiiga dhexdiisa, heerka caadiga ah ee serum albumin waa 3.4 ilaa 5.4 garaam halkii decilitirba. Waxaa jira dhowr sababood oo hoos u dhaca heerarka albumin, oo ay ku jiraan dhaawaca beerka, nafaqo-xumada, nephrotic syndrome (waa marka ay kalyuhu brotiin badan ku daraan kaadida), cudurka Crohn, ama cudurka subaga.
Daaweynta:
Iyadoo ku xiran cilad-sheegashadaada, waxaad heli doontaa daaweyno kala duwan oo loogu talagalay cudurka beerka. Cudurradii hore ee beerka ayaa la ogaaday, waxay hoos u dhigtaa fursadaha beerka. Marka la qaato doorashooyin qaab nololeed caafimaad leh, sida joojinta khamriga iyo joogteynta miisaanka caafimaadka leh, waxaan yareyn karnaa khatarta cudurrada qaarkood. Marka aan la daweyn waqtigii loogu talagalay, cudurkani wuxuu u horseedi karaa beer-beel (in uu beerku baaba’o) joogto ah kaas oo ugu dambeyntii u baahan kara beerka la baddalo.
Nooca daba-dheeraada ee Cagaarshowga B waxa lagu daweyn karaa dawooyinka fayraska
Qalliin ama daawaynta shucaaca ayaa loo isticmaali karaa in lagu daweeyo burooyinka beerka ee aan fiicneyn.
Kansarka beerka ayaa dhif iyo naadir lagu xakameyn karaa daawooyinka lala beegsaday unugyada kansarka.
Bukaanka qaba cagaarshowga cabida khamriga daran waxay kordhin karaan heerka badbaadadooda iyagoo qaadanaya corticosteroids.
Ka hortagga cudurrada beerka iyada oo loo marayo isbeddelka qaab nololeedka
Nafaqada- Dadka cayilka leh waxay aad ugu nugul yihiin cudurka beerka subaga leh ee aan khamriga ahayn. Waxa laga yaabaa in aad ku gaadho miisaan caafimaad leh adiga oo cunaya cunto qani ku ah faybar iyo dufanku ku yar yahay. Halkii aad cuni lahayd cunto acidic ah, oo dufanku ku badan yahay, waa inaad iska ilaalisaa si aad uga hortagto dhagxaanta xameetida.
Yaree cabitaanka khamriga- Cabitaanka xad-dhaafka ah wuxuu u horseedi karaa cirrhosis beerka.
Is tallaal, si aad naftaada uga ilaaliso cagaarshow A ama B, hubi inaad hesho tallaalka cagaarshow sida ugu dhakhsaha badan.